Numero 01: januaro 2009

Enhavo
1. Lingvoj de Filipinoj (Filipinoj)… Viktoro Medrano
2. Sub la Vasta Ĉielo (Indonezio)…Yohanes Manhitu
3. Ĉiuj nacioj frate vivas (Ĉinio)…Teng Jun
4. Ombro (Mongolio)…Darmamijn Batbajar
5. Menuo (Japanio)…Osioka M
6. La klasoj de emocio (Vjetnamio)…Feniska
7. Pri Oomoto (Japanio)…Okuŭaki Toŝiom
= =
{Filipinoj - PH}
Lingvoj de Filipinoj
Viktoro Medrano

Pli ol 7100 vulkanaj insuloj sin banas jen en paca tropika suno, jen en perforataj tajfunoj. Tio estas Filipinoj, lando de kontrastoj kaj paradoksoj, kunfandiĝo de la Okidento kaj Oriento. Pri kio oni pensas kiam iu mencias la vorton 'Filipinoj'? Eble oni memoras la tromulton da ŝuoj de Imelda Marcos aŭ la revoluciojn kontraŭ koruptaj prezidentoj. Sed kompreneble Filipinoj estas pli ol nur tio. Filipinoj estas lando de diverseco kaj en popolo kaj lingvo.

Etonologia studo (http://www.sil.org/ethnologue/) listigas 168 vivantajn lingvojn parolatajn en Filipinoj. Ili estas ja tre diversaj. Pliparto da tiuj lingvoj apartenas al la Aŭstronezia (Malajo-Polinezia) lingvofamilio, al kiu ankaŭ la Havaja, Fiĝia, Samoa, kaj Indoniezia lingvoj apartenas. El la indiĝenaj lingvoj de Filipinoj, ok ĉefaj lingvoj havas pli ol unu milionon da parolantoj. Tiuj kaj aliaj unualingvaj loĝantaraj procentoj estas [1] la tagologa (29.3%), en Manilo, centra kaj suda Luzon, kaj en la insuloj de Mindoro kaj Marinduque; [2] la Cebua (23.3%), en Cebu, Bohol, orienta Negros, okcidenta Leyte, kaj partoj de Mindanao; [3] la Ikoka (9.3%), en nordaj partoj de Luzon; [4] la Hiligajnona (9.1%), en partoj de Panay kaj okcidneta Negros; [5] la Bikola (5.7%), en suda Luzon kaj Catanduanes; [6] la Varaj-Varaja (3.8%), en Samar kaj Leyte; [7] la Pampanga (3.0%), en partoj de centra Luzon; kaj [8] la Pangasina (1.8%), en centra Luzon. La Filipina loĝantaro estas nun pli ol 73 milionoj.

La nacia, kaj plej parolata, lingvo de Filipinoj estas Filipina, kiu baziĝas sur la tagaloga. Praktike la tagaloga kaj la Filipina estas sinonimaj, sed teorie la Filipina estas plilarĝigo de la tagaloga. La tagaloga estas la plej riĉa de ĉiuj Filipinaj lingvoj kaj havas la plej vastan literaturon. La tagalogan parolas multaj Filipanoj kiel duan lingvon. La lingvo estas instruata en lernejoj en tutaj Filipinoj.

La diversaj indiĝenaj lingvoj ofte estas tiom malsamaj ke oni ne interkompreniĝas, sed multaj vortoj estas similaj...

La historio de la Filipina kiel la nacia lingvo ampleksas pli ol 60 jarojn. La Nacia Lingva Instituto establigis la 13an de novmembro 1936 sekve al la "Commonwealth Act Number 184" por la studado de Filipinaj dialektoj por evoluigi kaj adopti komunan nacian lingvon bazitan sur unu el ekzistantaj indixenaj lingvoj. Tio necesigis la studadon de ĉiuj indiĝenaj lingvoj parolitaj de pli ol duonmiliono da Filipinanoj kaj la elekton de lingvo kiel la bazo de la nacia lingvo. En 1937 la Instituto rekomendis la tagalogan kaj eldonis gramatikon kaj vortaron. En 1959 la Departemento de Eduko nomis la Tagalog-bazitan lingvon 'Pilipino' kaj ekdisvatigis ĝin. Estas multaj novaj vortoj kreitaj el malnovaj radikoj. La Konstitucio de 1973 do deklaris ke la Nacia Asembleo devus evoluigi kaj adopti komunan nacian lingvon nomintan "Filipino", supozeble bazitan je Pilipino. Dume Pilipino kaj la Angla restis kiel oficialaj lingvoj. El la 1970aj jaroj, Pilipino enkondukiĝis kiel la lingvo de edukado kune kun la Angla...

La aktuala parolado de Filipinanoj havas multajn pruntovortojn el la hispana kaj la angla...

Nuntempe la influo de la angla regas. En Manilo oni aŭdas familiaran lingvon, kiun oni nomas 'Taganla' (Taglish). Ĝi estas kunfandiĝo de la tagaloga kaj la angla. Multaj sentas ke la Tagangla estas lingvaĉo. Ekzemplo de tio estas : "By the way, may klase ako bukas. In fact, busy ako uong araw. Puwede bang magkita tayo next week?" (Parenteze, mi havos klason morgaŭ. Fakte, mi estos okupata la tutan tagon. Ĉu ni povas kunveni la venontan semajnon?). En amaskomunikiloj oni aŭdas kaj legas la Taganglan. Malgraŭ la registaraj politikoj pri ligva uzo de Pilipino aŭ Filipino, la Tagangla regas.

[mallongigite, el "Lumo", revuo de Kanada Esperanto-Asocio, 2001/1]
{lingvo}

{Indonezio - ID}
Sub la Vasta Ĉielo
Yohanes Manhitu

Hodiaŭ, tie kaj tie, sub la vasta ĉielo,
ni havas nur tiujn plastikajn domojn
kaj ni sentas la varmegon de la tago.
La nokto kolorigas niajn ruinojn.

Antaŭ la hejmo mi ekvidas doloron.
La beleco estas evidenta memoro.
Kie ni trovus la veran feliĉon?
En la profundeco de la koro!

Ĝi estis leciono kiu venis
en la monato de mia naskotago
por ke ni lernu kiel ĝi nin vizitis
kaj ni vivu je la nomo de la Kreinto.
{literaturo}

[el "Esperanto en Azio", n-ro 54, Septembro 2006]


{Ĉinio - CN}
Ĉiuj nacioj frate vivas
Teng Jun

Ĉinio estas la lando kun multaj nacioj, kiuj kune vivas kaj laboras, kreis longan historion kaj brilan kulturon, multe kontribuis al la civilizacio de la homaro.

El la 56 nacioj, han-nacio estas la plej granda kun loĝantaro konsistiganta 91.96% de tiu de Ĉinio, kaj la aliaj 55 nacioj havas ĉ. 91 200 000 loĝantojn konsistigantajn 8.04% de tiu de la lando. La lonĝantaro de la nacioj escepte de han-nacio estas tre malgranda, tial en Ĉinio oni kutime nomas ilin nacimalplimultoj.

El la nacimalplimultoj ĝŭang-nacio estas la plej granda, kun 15.48 milionoj da loĝantoj. 17 nacimalplimultoj, malpli grandaj ol ĝi, havas po pli ol milionon da loĝantoj. Ili estas: nacioj mongola, huj-a, tibeta, mjaŭ-a, ujgura, jaŭ-a, dong-a, korea, tuĝja-a, hani-a, li-a, manĉura, buji-a, baj-a, ji-a, kazaĥa kaj taj-a.

Kvankam la nacimalplimultoj havas malmultajn loĝantojn, tamen ili dissemiĝas en grandareaj regionoj, okupantaj 64% de la totala areao de Ĉinio. Ili koncerte loĝas en la Aŭtonoma Regiono de Interna Mongolio, Xinjiang-a ujgura Aŭtonoma Regiono, Tibeta Axonoma Regiono, Guanĝi-a Ĝŭang-nacia Aŭtonoma Regiono kaj Ninĝia-a Huj-nacia Aŭtonoma Regiono kaj en la provincoj Yunna, Guizhou kaj Qinghai. En multaj lokoj de Ĉinio estas la fenomeno, ke diversaj nacimalplimultoj mikse loĝas kun han-oj kiel la ĉefaj. Tio estas kaŭzita de amika kontaktiĝo de ĉiuj nacioj kaj granda migrado de loĝantoj pro militoj kaj naturaj katastrafoj dum longa historia evoluo. Ĉiuj nacioj en la ekonomia, politika kaj kultura sferoj influis unu alian kaj dependis unu de alia, tiel formiĝis intimaj rilatoj inter ili, precipe inter han-nacio kaj nacimalplimultoj.

Ĝnerale, nacimalplimultaj regionoj ests vastaj kun malmultaj loĝantoj. Ili plejparte situas ĉe landlimoj. Pli ol 30 nacimalplimultoj loĝas najbare al samaj nacioj trans la landlimo.

Pro geografia situo, klimato, topografio kaj geologia strukturo, la nacimalplimultaj regionoj havas abundajn riĉfontojn kaj favorajn naturajn kondiĉojn, kiuj estas materiala bazo por ekonomia evoluo de tiuj lokoj kaj ankaŭ necesaj kondiĉoj por riĉiĝo de Ĉinio.

Escepte de la huj-a kaj manĉura nacioj, kiuj parolas han-lingve, ĉiuj aliaj nacimalplimultoj parolas sian propran lingvon kaj iuj el ili eĉ havas sian propran skirban lingvon. En Ĉinio ĉiuj nacioj estas liberaj uzi kaj evoluigi sian lingvon.

Plejparto de la ĉinaj nacimalplimultoj kredas religion kaj havas aprartajn morojn, kiuj iom post iom formiĝas en historia evoluo kaj specialaj cirkonstancoj dum longa tempo kaj senĉese ŝanĝiĝas laŭ la socia disvolviĝo. Tiaj moroj kaj kutimoj montras la historian tradicion kaj animstaton de la nacimalplimultoj kaj iliajn konceptojn pri moralo kaj valoro. Ĉiuj nacioj estas liberaj konservi aŭ ŝanĝi siajn morojn kaj kutimoj.

En la pasintaj jarmiloj la ĉinaj nacioj kune ekspluatis vastan teritorion, progressis ekonomion, kresis brilan kulturon, fondis kaj disvolvis la unuigitan multnacian landon…

Dum jarmiloj jam formiĝis neinterrompeblaj ekonomiaj rilatoj inter la ĉinaj nacioj kaj ilia frateco. Kvankam iam aperis dispartiĝo kaj separatisma reĝimo, tamen tio ne longe daŭris. La unuiĝo de la ĉinaj nacioj estas nepra tendenco de la socia evoluo kaj alia komuna volo.
{socio-nacio}

(mallongigite, el "El Popola Ĉinio", 2/1995)
= = =
{Mongolio - MN}
Ombro
Darmamijn Batbajar

"Filio mia, ne faligu vian ombron sur la neston, kiu hvas birdidojn, ĉar ilia patrino forlasus ilin!" La vortojn mia patrino ĉiam diris al mi en mia infaneco.

"Mi scias, ke patrinoj tiam forlasus siajn idojn karajn. Se ili estus forlasitaj de sia patrino, kiel do elkreskus el ili komptaitnaj flugiloj, per kiu ili ŝvebus en la aero kun venta rapideco?!" Ankaŭ diris mia patrino. La edukvortaoj de la patrino ja estas neniam forgeseblaj.

Ĉiu novnaskita ideto estas tiel delikata kaj pura, ke ĝin povas malpurigi eĉ ombro de aliaj. Same ankaŭ la animo de ĉiu patrino estas tiel kristalsimila, ke ĝin povas makuli eĉ ŝia propra ido kara, trafita de ombro de aliaj.

Jen kial, timante, ke mi faligos mian ombron sur la neston kun ankoraŭ ne plumiĝintaj birdidoj, mi iras direktante mian rigardon al la tero. Jen kial, timante, kemi malserenigos la animon de mia patrino, trafite de ombro aliua, mi iras, ankaxu direktante mian rigardon al la ĉielo.

(el "Riveroj", 2/1996, tradukita de Ĉimidijin Dogsuren)
= = =
{Japanio - JP}
Menuo
Osioka M

Proksimiĝas vespermanĝa kunsido, Zamenhofa Festo ĉe Esp-Centro en Hirosima. Mi komencis antaŭ semajno cerbumi per kio regali membrojn
de la rondo.

Certe bongustas laŭ mia nova kuirarto, japane Sanzoku-jaki, kokaĵo rostita kun sojo kaj viskoza ameo, sukero boligite viskoza. Nur ĉijare mi trovis kiel uzi viskozan ameon por kuirado.

Kaj, ĉar mi informis la membrojn pri menuo "Pladoj koreaj kaj tajvanaj", i.a. devas esti korea Ĉizimi, patitaĵo el faruno kun ostro, tuberoso, kun spica sojo kaj iom sezama oleo.

Aldone kimĉio el pecoj de freŝa ĉina brasiko kaj de pomo miksitaj per dolĉe spica saŭco kiel salato. El Tajvano plej facile kuirebla estas fritita tohuo, odor-odora pro fiŝa saŭco.

Kaj, alie iom celerio, japana brasiko k.a. folioj patitaj kun gutoj da fiŝa saŭco. Fine, rulsuŝio kiel kutime. Ja, modeste, se ni komparas kun tiu de Okajama Esp-Societo por kies Zamenhofa Festo servos la sekr. de la societo kiel profesia kuiristo.

Post ĝisosta satiĝo decidu nin havi kurson, varbi novajn membrojn, ĉar tri aŭ kvar el la membroj de nia rondo ne pagas membrokotizon, kaj eblas foriri el la komunumo de Esp-o. Ni tenu la torĉon plu en nova jaro 2009, portu
esperon al morgaŭo.
(kuirarto)

= = =
{Vjetnamio - VN}
La klasoj de emocio
Feniska
Sub la rigida jugo de la koloniistoj kaj imperiistoj, nia popolo penege laboris sed ne bone gajnis la vivon, nek estis bone traktita. Ni eltenis mizeran vivon. Tial plejgrandparto de nia popolo ne atingis bonan vivelon de klerado. Multaj infanoj restis analfabetaj.

La salajro de la gepatroj ne sufiĉis por la familia vivo. Tial, la infanoj sin dungigis kiel bubgardisto aŭ servisto ĉe riĉulo.

Ekde nia leviĝo en 1945, ni starigis movadon "Popola klerado" kaj kuraĝigis maljunulojn kaj infanojn lerni nian nacian lingvon.

Dum nia rezistado kontarŭ la franca invado, spite ĉiujn malfacilaĵojn nia popolo daŭre vigligis tiun movadon kies celo estas luktado kontraŭ l' analfabeteco.

Ĉiuvespere, niaj maljunuloj kaj infanoj kune iris al la loko kiun ili nomis "klaso". Ĉiu havis enmane etan lanternon kiu portis lumŝirmilon. Meze de l'arbustoj kaj herboj niaj fervojaj "lernantoj" laŭvice marŝas unu opst la alia sur mallarĝa vojo kaj en tenebroj, iliaj lanternoj briletis kiel lampiroj kiuj dancis kadence kun iliaj paŝoj.

La klaso ofte estis granda tendolito de komuna domo aŭ ankaŭ kelkfoje ĉe la domo de iu bonkora vilaĝano sen elektro, nek petrolo, nek kandelo. Oni sin kontentigis per sia eta lanterno kiu sufiĉe klarigis ĉiujn kajeron.

En la klaso brulis nur unu longa stangeto el arba vakso. La instruannto etis aŭ junulo adrema aŭ soldato kiu prete helpis la popolanojn.

La instruanto estis tre servema, respondis al ĉiuj demandoj, klarigis, eksplikis bone. la "lernantoj" esis diligentaj, atente aŭdis kaj sekvis ĉion kion la instruanto rekomendis. La maljunuloj timide silabis kaj la junaj helpe flustris al iliaj oreloj. la etoso estis serioza sed ege intima. Tiel sekvis multaj, multaj aliaj klasoj tielaj.

Nun, post la repaciĝo en nia lando, ni pli arde daŭrigas nian taskon: kuraĝigi la popolanojn lanĉi studadon. Ĉar la profunda fundamento de nia ekzistado estas la kulturo.

La kulturo, pli precize la klerado devas evolui paralele kun la landa ekonomio. Ju pli progresas la ekonomio, des pli ĝi subtenas la kulturon, kaj kontraŭe, ju pli la popolo evoluas en kulruto, des pli ili antaŭenigas ekonoikon, sciencon, teorion kaj teknikon.

Ni, forviŝante al malsaton, malpliigas la malriĉecon kaj luktadas kontraŭ analfabeteco por la progreso de nia popolo, por la modernigo kaj prospero de nia lando.
Kiel nia onklo Ho jam projektis, nia patrolando kvinoble aŭ dekoble pli beliĝos ol pasinttempe. Tial, multiĝos la lernejoj, la hostpitaloj, kaj malaperos malliberejoj.
{eduko}

[el Raportoj el Vjentnamio, dua eldono kunsuplemento, auxgusto 2007]
= = =
{Japanio - JP}
Pri Oomoto
OKUŬAKI Toŝiomi

Oomoto estas ŝintoisma religia grupo tamen tute alia de ŝtat-ŝintoismo. Oomoto havas 2 fondintojn. Unu estas la Fondintino Deguĉi Nao. Kaj la alia estas la Kunfondinto Deguĉi Onisaburo. La Fondintino Deguĉi Nao komencis ricevi revelaciojn de Dio en 1892. Tio estas la naskiĝo de Oomoto. La Kunfondinto Deguĉi Onisaburo ordigis la organizon kaj doktrinon de Oomoto. Li oficiale adoptis Esperanton en 1923 kaj la aktivo de EPA (Esperanto-Populariga Asocio; satelita organizo de Oomoto) komenciĝis. Oomoto havis multajn kooperajn rilatojn kun aliaj religioj en la mondo jam de antaŭ la Dua Mondmilito. En 1925 sub la iniciato de la Kunfondinto, Oomoto fondis Mondan Religian Federon en Pekino de Ĉinio. Pro la doktrino pri Dio de Oomoto, aŭ pro la paŝoj por pacismo kaj internaciismo la tiama registaro de Japanio, iranta sur la vojo de fanatikaj naciismo kaj militismo, donis al Oomoto grandan subpremon en 1935. Kun la finiĝo de la Dua Mondmilito la incidento tute solviĝis kaj Oomoto rekomencis la aktivadon.

Oomoto estas pioniro en “interreligia movado”. Oomoto okazigis komunan diservon kun Episkopa Eklezio de Usono en Ajabe, la naskiĝurbo de Oomoto en gubernio Kioto en 1977. En Nepalo Oomoto faris kunan preĝejon kun hinduismo kaj budhismo en 1978. Oomoto partoprenis en la interreligia diservo ĉe Mt. Ŝinai de Egiptio en 1979 kaj 1984. Kaj en 1991 la reprezentantoj de Oomoto pilgrimis al Mekko, dank’ al islama juristo de Sirio. Oomoto okazigis Preĝon kaj Mondan Religian Forumon en 1993 kaj 2002. Plue, filioj en Hindio kaj Mongorio de Universala Homama Asocio (satelita organizo) disvolvas fervore mondfederan movadon.

Krome, Oomoto aktive agadas en la kampo de arto kaj agrikulturo. La sinsekvaj spiritaj gvidantoj mem engagiĝas en arto kaj agrikulturo. Oomoto okazigis ekspoziciojn en 13 ejoj de 6 landoj de Eŭropo kaj Ameriko de 1972. Oomoto havas satelitan organizon nomatan “Aizen-mizuho-kai” por disvastigi propran organikan agrikultur-manieron. La prezidanto de tiu organizo ofte vizitas landojn de Azio por gvidi la manieron.

Se temas pri la agado de Esperanto, EPA aranĝas Fakkunsidon de Oomoto ĉe UK ĉiujare. En 1987 la premio Onisaburo Deguĉi fondiĝis kaj poste la “Ĉambro de Onisaburo” estis instalita en la oficejo de UEA. Tuj post la UK en Jokohamo en 2007 Oomoto okazigis la eventon “Bonvenon al Oomoto”. En 2010 la okazigo de la “Utafesto” en Brazilo estas jam planita. “Utafesto” estas la Oomoto-stila rito por harmoniigi kaj pacigi la homojn kaj sociojn kaj mondon, pere de ĉantado de dediĉitaj poemoj de iu decidita stilo kaj danco de di-servantinoj. Kaj Ĉi-jare interŝanĝo inter religiuloj de Koreio kaj Oomoto pere de Esperanto jam komenciĝis.

La nuna supera gvidanto de Oomoto estas la kvina spirita gvidantino Deguĉi Kurenai. En memorinda milenio la urbo Ajabe kaj Jerusalemo fariĝis ĝemela urbo pere de Oomoto. Ŝi esperas la okazigon de “Utafesto” per Esperanto en Jerusalemo por mondpaco en proksima estonteco.

Por detala informo pri Oomoto: http://www.oomoto.or.jp/Esperanto/index-es.html
{religio}
[Okuŭaki Toŝ­iomi estas apartenanta al la Doktrina Instituto de Oomoto]

= = =
Radaktante:
Estis mia revo eldoni surpaperan revuon pri Azia kulturo. Post longa diskutado kun gesamideanoj el diversaj landoj kaj longa penado, mi venis je la konkludo ke ne eblas eldoni ĝin surpapere. Do, mi ekas labori por malfermi retpaĝon. Jen por iri rekte al "alt-nivela" paĝo, mi provas per blogo, por vidi kiel ĝi funkcias kaj kiel reagas homoj el aliaj landoj. Mi prezentas tiun ĉi unuan numeron kiu aperas kiel provaĵo.

Tre bedaurinde, malgraŭ mia petado al esperantistoj el diveraj aziaj landoj, mi ne sukcesi trovi artikolojn por ĝi. Do, mi kolekis malgrandajn artikolojn pri Azio, plejparte verkitaj de azianoj por aperigi la unuan numeron, el mia malgranda kolekto de esperanto-libroj en mia ĉambro. Mi petas pardonon ke mi ĉerptis ilin sen permesoj de koncernaj eldonistoj. Mi esperas ke de venonta numero, mi sukcesos en meti artikolojn verkitaj originale por Azionia.

Mi ege petas, bonvolu sendi al mi artikolojn por ĝi, por ke ni komprenu kiom bunta ni estas kaj anakxu por ke ne-azianoj komprenu kiom vaste ni vivas. Mi atendas vianjn kritikojn kaj sugestojn por plibonigi ĝian eldonon kaj ankaŭ por ĝin daŭrigi.

Razen Mandhar (redaktanto/kompilanto)
razeno(a)gmail.comwww.razeno.net/ www.razeno.blogspot.com